Depresja jest jednostką kliniczną - poważnym, jednym z najczęściej występujących zaburzeń. Typowy epizod depresyjny charakteryzuje się brakiem zainteresowania dotychczas lubianych aktywności, utratą zdolności czerpania przyjemności i radości z życia. Charakteryzuje się obniżonym nastrojem – zmniejszoną energią, małą aktywnością, wzmożoną męczliwością przy wykonywaniu prostych czynności.
Te osiowe objawy, gdy utrzymują się nieustannie przez dwa tygodnie, mogą być podstawą do rozpoznania depresji (Cierpiałkowska, 2019). Coraz częściej depresja diagnozowana jest u dzieci i młodzieży. Cierpienie, które towarzyszy temu okresowi odbiera nadzieję i barwy życia. Choć pod względem kryteriów diagnostycznych depresja dzieci i młodzieży nie różni się od depresji dorosłych i jej objawy są zbliżone, to różnica będzie polegała na tym, iż symptomy mogą być nieco inaczej manifestowane – głównie z powodu spraw i obszarów, pełnionych funkcji i ról społecznych w związku z wiekiem życia. Sygnałami ostrzegawczymi, które mogą być ważne dla rodziców lub nauczycieli - bo młodzież przeważnie zdradzi werbalnie (słowami) lub niewerbalnie (zachowaniem) objawy zaburzenia, są przede wszystkim:
-
izolacja, wycofanie z kontaktów rodzinnych, rówieśniczych;
-
wyraźne zmiany w zachowaniu i postępowaniu, obojętność, znudzenie;
-
ogólne rozdrażnienie, płaczliwość, poirytowanie nieadekwatne do sytuacji;
-
niekontrolowanie emocji, wahania nastroju;
-
częste bóle brzucha, głowy;
-
słowa lub gesty wskazujące na poczucie winy, niekompetencji, poczucie bycia słabszym i niezdolnym, brak wiary w siebie;
-
ciągły lęk i niepokój, pustka;
-
wielokrotne i długotrwałe analizowanie i rozpamiętywanie zdarzeń;
-
oddawanie swoich rzeczy „w dobre ręce”;
-
pogorszenie rezultatów szkolnych, problemy z koncentracją uwagi, obniżenie jakości i wydajności wykonywanych prac;
-
dziwaczność ubioru;
-
zaniedbanie higieny;
-
nadmierna senność lub trudność w zachowaniu ciągłości snu;
-
zachowania buntownicze, złośliwość, odrzucanie pomocy;
-
ślady po samouszkodzeniach, zainteresowanie i podejmowanie tematu śmierci;
-
ucieczka w świat fantazji.
U dzieci w wieku szkolnym typowymi mogą okazać się objawy somatyczne. Poza tym zmienność nastroju, apatia i płaczliwość. Dzieci nie chcą chodzić do szkoły, izolują się od rówieśników, nie mają ochoty na zabawę. Depresję mogą zwiastować zachowania agresywne, buntownicze.
U dzieci w wieku przedszkolnym obserwuje się zgarbioną postawę ciała, utrzymujący się smutny wyraz twarzy. Dziecko chce spędzać czas nienaturalnie – w samotności. Boi się, reaguje lękiem na powierzone mu zadania. Przeprasza wielokrotnie, często bez konkretnej przyczyny.
U przedszkolaków występują przewlekle bóle brzucha, biegunki, moczenie nocne. Postawienie diagnozy dla dzieci w wieku dwóch lub trzech lat jest trudne z uwagi na utrudniony kontakt werbalny i świadomość sygnałów płynących z fizjologii ludzkiego ciała. Nie mniej jednak dzieci nadmiernie spokojne, zapatrzone w dal mogą zmagać się z depresją. Taki malec nie będzie chciał eksplorować świata, okazywać emocji. Depresja jednak może objawiać się zachowaniami odwrotnie proporcjonalnymi – pobudzeniem psychoruchowym, nadaktywnością, napadami złego humoru, silną reakcją i gwałtownością na opuszczenie lub rozłąkę.
Powody wystąpienia depresji nawet we wczesnym dzieciństwie są skomplikowane i nie zawsze ustalone. Ryzyko zachorowania zdeterminowane jest czynnikami indywidualnymi. Zarówno dziedziczność genetyczna jak i oddziaływanie społeczne czy sytuacja materialna rodziny lub/i warunki socjalne mają ogromne znaczenie. Ponadto przyjmowanie leków oraz używek, trauma, wyuczone sposoby negatywnego myślenia, dojrzewanie, a nawet narażenie na stres (Antosik-Wójcińska, Parnowski, Święcicki, 2012). Należy obserwować wszelkie zmiany i monitorować zagrożenia, ponieważ szybka reakcja może być kluczowa dla dalszego zdrowia psychicznego dziecka. Wystąpieniem depresji zagrożeni są zarówno chłopcy jak i dziewczęta, choć na podstawie orientacyjnych danych wiadomo, iż w okresie adolescencji na depresję cierpią częściej dziewczynki (Bomba, 2012).
Badania naukowe dowodzą, iż dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), są bardziej niż rówieśnicy narażone na depresję i inne problemy psychiczne, ponieważ u tych dzieci wielość dysfunkcji w zakresie podstawowych umiejętności szkolnych (w tym dysleksja, dysgrafia, dysortografia i dyskalkulia) są negatywnie oceniane przez bliskich lub nauczycieli, przez co zaniżana jest samoocena ucznia, pogłębiają się przez to objawy lęku i depresji (Hallowell i Ratey, 2004).
Depresja dziecięca nie jest jedynie stanem przejściowym, ale może być zwiastunem przewlekłej choroby, z którą przyjdzie dziecku zmierzyć się w przyszłości – ma ona bowiem charakter nawracający. Należy bacznie przyglądać się ogólnemu zachowaniu dziecka. Depresja u dzieci często przybiera różne maski, dlatego łatwo ją przeoczyć. Pamiętajmy jednak, że doświadczenie sytuacji o różnym zabarwieniu emocjonalnym jest konieczne. Smutek oraz towarzysząca mu niechęć czy izolacja są potrzebne dla prawidłowego rozwoju psychicznego. Mają one jednak charakter krótkotrwały, a sytuacja, która je wywołała szybko zostanie wyjaśniona i przeminie. Smutek, żałoba, okres przejściowych trudności nie wymaga terapii, jeśli nie zakłóca znacząco codziennego funkcjonowania. Dobrze jest uczyć dzieci radzić sobie z przygnębieniem. Smutek, to jeszcze nie depresja, ale gdy ma on długotrwały i przewlekły charakter, jest to informacja o konieczności podjęcia działania.
W profilaktyce ważne jest dbanie o dobre samopoczucie, higienę psychiczną, relacje rodzinne i rówieśnicze. Zapobiegnie to niepotrzebnym konfliktom, przykrym doświadczeniom, których dziecko nie musi przeżywać. Warto ponadto dbać o odpowiednią dietę dziecka, dbać o suplementację witaminy D3 i witamin z grupy B. Badania naukowe dowodzą, że niedobór witaminy D3 może zwiększać ryzyko niektórych nowotworów i depresji, w tym depresji sezonowej (Stefanowski, Antosik-Wójcińska, Święcicki, 2017).
Dotyczy to głownie okresu zimy, jednak zaburzenie może mieć swój początek jesienią lub nawet wiosną. Depresję sezonową charakteryzować będą objawy takie jak: poczucie braku energii, spowolnienie, nadmierna senność, zmieniony apetyt. Typowym zwiastunem jest znaczne wzmożenie apetytu na węglowodany oraz zwiększenie masy ciała od kilku do nawet kilkunastu kilogramów. Później dopiero, z czasem trwania choroby, pojawiają się wcześniej wspomniane objawy depresji występującej w przebiegu choroby afektywnej niesezonowej (Święcicki, 2006).
Dużo bezpiecznie dostarczanych promieni słonecznych oraz bogate w suplementy i mikroelementy posiłki będą sprzyjać prawidłowemu rozwojowi. Warto także sięgać po gorzką czekoladę i często spacerować po świeżym powietrzu, z dala od zgiełku miasta. Leczenie depresji to nie tylko farmakoterapia. To szereg możliwości terapeutycznych i nowoczesnych metod przeciwdziałania rozwojowi i nawrotom choroby (m.in. Terapia Poznawczo-Behawioralna, Terapia Deprywacji Snu, elektrowstrząsy dla przypadków lekoopornych). Choroba natury emocjonalnej zmienia funkcjonowanie chorego, ale też całego środowiska rodzinnego.
Rodziców, którzy dostrzegają niepokojące objawy w zachowaniu swoich dzieci, zachęcamy do konsultacji z psychologiem w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Chojnowie lub do nawiązania kontaktu z psychiatrą dzieci i młodzieży. Odpowiednia diagnoza i szybki czas reakcji mogą uchronić dziecko przed tak trudnym zaburzeniem. Nie należy się bać rozmawiać o problemach – każdy ma prawo prosić o pomoc. Warto znaleźć osobę, której można zaufać.
Jeśli nie bezpośrednio – pomoc można otrzymać np. pod numerem telefonu 116111 (Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży), 800121212 (Dziecięcy telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka).
Pamiętajmy, że nie należy umniejszać potrzeb i wyznań osoby chorej. Warto okazać bezwarunkową troskę; przetrwać okres buntu i odepchnięcia; podzielić smutek i dać sygnał, że jest się otwartym na podzielenie bólu, który przeżywa dziecko. Bycie obok, nawet gdy nie wiemy co powiedzieć, może okazać się najlepszym wsparciem w kryzysie.
Bibliografia:
1. Antosik-Wójcińska, A., Parnowski, T., Święcicki, Ł. (2012), Jak ćma – przejawy depresji w różnych okresach życia, Warszawa: ITEM Publishing.
2. Bomba J. (2012), Depresja młodzieńcza [w:] Namysłowska I. (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
3. Cierpiałkowska, L., (2019). Psychopatologia, Warszawa: Wydawnictowo Naukowe Scholar.
4. Hallowell, E.M., Ratey, J.J. (2004). W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych. Poznań: Media Rodzina.
5. ICD-10 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Badawcze kryteria diagnostyczne, (1998). Kraków: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Instytut Psychiartrii i Neurologii.
6. Łoza B., Parnowski T. (2012), Nowa depresja. Nowe leczenie, Warszawa [w:] Kalinowska S., Nitsch K., Duda P., Trześniowska-Drukała B., Samochowiec J., Depresja u dzieci i młodzieży – obraz kliniczny, etiologia, terapia. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin, 2013.
7. Stefanowski, B., Antosik-Wójcińska, A., & Święcicki, Ł. (2017). Wpływ niedoboru witaminy D3 na poziom nasilenia objawów depresyjnych. Przegląd aktualnych badań. Psychiatr. Pol, 51(3), 437-454. 8. Święcicki, Ł., (2006). Choroba afektywna sezonowa (depresja zimowa). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.